30 figurat më të rëndësishme të historisë
1 Janar 2024
Lista nuk sillet rreth njerëzve të famshëm për etikën e tyre, por më tepër rreth pasojave që kanë shkaktuar idetë ose veprimet e tyre
Falë mendimit, krijimeve apo ideve të tyre, njerëzimi që njohim sot është, në një masë të madhe, rezultat i kontributeve të këtyre personazheve historike.
Historia është plot me personazhe që kanë transformuar historinë e njerëzimit. Sot bota është ajo që është falë mendimeve, ideve apo veprimeve të tyre. “Bota.al” sjell një listë me 30 figurat më të rëndësishme historike.
Natyrisht që përzgjedhja është e paplotë, pasi mund të zgjidhen kollaj dhjetëra heronj, shkrimtarë, filozofë dhe shkencëtarë për çdo vend. Lista nuk sillet rreth njerëzve të famshëm për etikën e tyre, por më tepër rreth pasojave që kanë shkaktuar idetë ose veprimet e tyre. Ndërsa shumë prej tyre kanë ndryshuar gjërat për mirë, të tjerët nuk kanë bërë gjë tjetër veçse kanë mbjellë errësirë. Renditja nuk është sipas rëndësisë.
Jezusi i Nazaretit
Një figurë e shquar e Krishtërimit, Jezusi i Nazaretit, ishte një predikues hebre që jetoi rreth shekullit I pas Krishtit. Ndarja e tij e madhe me hebraizmin sot bashkon më shumë se 2.4 miliardë besimtarë dhe mendimi i tij ka qenë në qendër të fokusit së teologëve për dy mijëvjeçarë. Jezusi lindi në Betlehem të Judesë dhe, sipas traditës, ishte pasardhës i mbretit David.
Muhamedi
Për fenë islame, Muhamedi është i fundit ndër profetët (i cili paraprihet nga Jezusi, Moisiu dhe Ibrahimi, ndër të tjerë). Ai lindi në vitin 570 pas Krishtit dhe vdiq në vitin 632 pas Krishtit. Sipas traditës, profeti themeloi Islamin pas një zbulese nga kryeengjëlli Gabriel në shpellën Hira. Sot ka më shumë se 1.7 miliardë muslimanë në mbarë botën.
Kristofor Kolombi
Lundërtari dhe hartografi në shërbim të Kurorës së Kastiljes ishte përgjegjës për udhëheqjen e eksplorimit që do të çonte në zbulimin e Amerikës. Epoka moderne, dhe bashkë me të edhe globalizimi, filloi më 12 tetor 1492, kur ata zbarkuan në ishullin Guanahani (Bahamat e sotme). Kolombi bëri gjithsej katër udhëtime para se të vdiste më 20 maj 1506.
Jul Çezari
Gaius Julius Caesar ishte një nga politikanët dhe ushtarët më të rëndësishëm të Romës së lashtë. Ai lindi në vitin 100 para Krishtit dhe vdiq në vitin 44 para Krishtit. Kontrolli i tij mbi Republikën ishte i mbushur me polemika dhe tradhti. Një nga sukseset e tij më të mëdha ishte Lufta Galike, e cila do të zgjeronte territorin romak në pjesë të asaj që sot është Franca, Belgjika, Zvicra, Gjermania dhe Holanda. Një komplot i përgatitur nga disa senatorë i dha fund jetës së tij.
Aleksandri i Madh
Aleksandri i Madh ishte mbret i Maqedonisë deri kur vdiq. Aristoteli ishte mësuesi që u mor me edukimin e tij dhe mbretërimi i Aleksandrit konsiderohet nga historianët si fillimi i periudhës helenistike. Ai lindi në korrik të vitit 356 para Krishtit dhe vdiq në qershor 323 para Krishtit, ndoshta i helmuar. Aleksandri i Madh është një nga figurat heroike më të rëndësishme të lashtësisë.
Platoni
Platoni është një nga filozofët më të rëndësishëm në historinë e filozofisë. Dishepull i Sokratit dhe mësues i Aristotelit, idetë e tij mbi politikën, etikën, qytetarinë, ligjin dhe psikologjinë, ndër të tjera, ndihmuan në konsolidimin e mendimit të qytetërimit perëndimor. Ai themeloi Akademinë në 387 para Krishtit, e konsideruar si universiteti i parë në Perëndim.
Lao Tzu
Pavarësisht nga të panjohurat rreth jetës së tij, Lao Tzu është një nga figurat më të rëndësishme historike të Lindjes. Besohet se ai ka jetuar midis shekujve VI dhe VI para Krishtit. Dhe atij i njihet autorësia e Tao Te Ching, vepra më e rëndësishme e taoizmit. Filozofia taoiste praktikohet në Kinë, Japoni dhe Korenë e Jugut, edhe pse ka miliona ndjekës në mbarë botën.
Leonardo da Vinçi
Polimati fiorentin Leonardo da Vinçi është figura kryesore e Rilindjes. Kontributet e tij në shkencë, art, muzikë, mjekësi dhe filozofi janë të padiskutueshme. Është një ikonë universale falë pikturave të tilla si Mona Lisa ose Darka e Fundit. Gjithashtu edhe për shkak se ka projektuar, shekuj më parë, skica të atyre që sot janë nëndetëset, helikopterët dhe makinat. Ai lindi në prill 1452 dhe vdiq në maj 1519.
Johannes Gutenberg
Në këtë listë të figurave më të rëndësishme historike nuk mund të mungonte shpikësi i makinës moderne të printimit (shtypshkronjës). Shpikja e tij jo vetëm që lejoi përhapjen e kulturës, por konsiderohet si fillimi i propagandës. Kjo përkoi me përçarjen luterane, kështu që ishte një levë mbështetëse për shpalljen e ideve protestante. Gutenberg lindi në Mainz në 1400 dhe vdiq në 1468.
Miguel de Servantes
I konsideruar si një nga shkrimtarët më të rëndësishëm të letërsisë universale, Miguel de Cervantes Saavedra lindi në 1547 dhe vdiq në 1616. Vepra e tij kryesore, Don Kishoti i Mançës, është romani i parë modern dhe libri i dytë më i redaktuar dhe përkthyer në botës, vetëm pas Biblës. Servantes mori pjesë në Betejën e Lepantos dhe u burgos në Algjer për pesë vjet.
Albert Einstein
Ndoshta fizikani më i famshëm i të gjitha kohërave. Albert Einstein është një nga baballarët e mekanikës kuantike përmes punës së tij mbi relativitetin special dhe relativitetin e përgjithshëm.
Einsteinit iu dha Çmimi Nobel për Fizikë, edhe pse jo për këto vepra, por për botimet e tij mbi efektin fotoelektrik. Ekuacioni i tij, E=mc², është padyshim më i njohuri në të gjithë historinë.
Adolf Hitler
Udhëheqësi i Gjermanisë naziste është figura më e rëndësishme historike e shekullit të 20-të. Idetë e tij janë përmbledhur në librin e tij Mein Kampf, i shkruar pjesërisht gjatë kohës kur ishte në burg pas një grushti të dështuar në vitin 1923. Hitleri kreu vetëvrasje së bashku me Eva Braunin në vitin 1945 në bunkerin e Kancelarisë, kur fitorja e Aleatëve ishte e pashmangshme.
Çarls Darvin
Autori i Origjinës së Specieve (1859) hodhi themelet e asaj që tani njihet si teoria e evolucionit. Sot idetë e tij, si përzgjedhja natyrore, pranohen gjerësisht nga shkenca. Vëzhgimet që e shtynë atë të postulonte teorinë e tij u bënë pas udhëtimit të Beagle, rreth pesëvjeçar, në të cilin ai ishte në gjendje të mbulonte pjesën më të madhe të globit.
Karl Marks
Mendimet e Karl Marksit formësuan plotësisht historinë politike, filozofike dhe ekonomike pas vdekjes së tij. Rryma që mban emrin e tij, marksizmi, komunizmi modern dhe socializmi shkencor burojnë nga idetë e tij të shprehura në Manifestin Komunist (1848) dhe Kapitalin (1867). Marksi u përqendrua në idenë se shoqëritë përparojnë përmes dialektikës së luftës së klasave.
Isak Njutoni
I konsideruar nga shumëkush si shkencëtari më i madh i të gjitha kohërave, Isak Njutoni është babai i ligjit të gravitetit universal dhe fizikës klasike. Kontributet e tij në llogaritje, matematikë, dritë dhe optikë e bënë atë një pikë referimi që në kohën kur jetoi. Ai gjithashtu shkroi disa traktate mbi alkiminë dhe teologjinë. Vdiq në moshën 84-vjeçare.
Genghis Khani
Genghis Khani ishte një nga udhëheqësit ushtarakë më ambiciozë të historisë. Në vetëm disa vjet ai arriti të zgjerojë perandorinë mongole për mijëra kilometra, duke konsoliduar kështu, të paktën në aspektin territorial, një nga perandoritë më të mëdha në histori. Vdiq në vitin 1227 në moshën 65 vjeçare.
Mahatma Gandhi
Gandi arriti të lërë gjurmë si një ndër figurat më të rëndësishme historike falë mendimeve të tij dhe krijimit të “institucionit” të protestave jo të dhunshme. Një nga ngjarjet më të rëndësishme të jetës së tij ishte Marshi i Kripës, i cili do të çonte në pavarësinë e Indisë nga Perandoria Britanike. Ai u vra në moshën 78-vjeçare nga një fanatik integralist.
Louis Pasteur
Pasteur nuk është vetëm përgjegjës për procesin e pasterizimit, por studimet e tij kanë kontribuar në masë të madhe në krijimin e vaksinave, antibiotikëve dhe proceseve të sterilizimit. Pasteri shënoi një “para” dhe “pas” në shkencat natyrore, veçanërisht në kimi dhe bakteriologji. Ai vdiq në shtator 1895 në Francë, në moshën 72-vjeçare.
Galileo Galilei: një nga figurat më të rëndësishme historike
Astronomi i famshëm është një nga baballarët themelues të revolucionit shkencor të Rilindjes. Ai bëri përmirësime në teleskopin me të cilin mundi të kryente punime të ndryshme eksperimentale. Në kundërshtim me atë që besohet gjerësisht, ai nuk u ekzekutua nga Inkuizicioni, por u dënua me izolim në shtëpi. Edhe pse ka dyshime mbi autorësinë, shprehja “E megjithatë, ajo lëviz” ka hyrë në historinë e kulturës popullore.
Volfgang Amadeus Mozart
Gjeni i padiskutueshëm në historinë e muzikës, Mozart është një personazh që nuk ka nevojë për prezantim. Ai konsiderohet si eksponenti më i madh i stilit klasik, me një numër të madh veprash, pavarësisht vdekjes së tij të parakohshme (vetëm 35 vjeç). Për këtë janë ngritur mjaft spekulime. Puna e tij sot është po aq e lavdëruar sa atëherë.
Aristoteli
Veprat e Aristotelit janë referencë për teorinë politike, fetare, filozofike, shkencore dhe natyrore perëndimore. Ai themeloi Liceun, i cili do të merrte pjesë në lindjen formale të shkollës peripatetike. Më shumë se 2000 vjet pas vdekjes së tij, mendimet e Aristotelit vazhdojnë të ndikojnë te shkrimtarët, mendimtarët, artistët dhe filozofët.
Mikelanxhelo
Piktori, skulptori dhe arkitekti i Rilindjes është përgjegjës për veprat me shtrirje universale si Davidi ose Kapela Sistine. Perfeksionizmi ishte karakteristika e tij kryesore, e cila e çoi në një reputacion që pak artistë e kishin në jetë. Ai vdiq në moshën 88-vjeçare, pas një karriere mbi 70-vjeçare të lidhur me artin.
Neil Armstrong
Njeriu i parë që eci në Hënë sigurisht që meriton një vend në mesin e figurave më të rëndësishme historike. Në korrik 1969, miliona shikues në mbarë botën dëgjuan frazën legjendare “Një hap i vogël për njeriun, një kërcim gjigant për njerëzimin”. Sot, në agimin e eksplorimit të Marsit, këto fjalë jehojnë më shumë se kurrë.
Sigmund Freud: ndër figurat më të rëndësishme historike
Babai i psikanalizës është një nga figurat intelektuale të shekullit të 20-të. Ashtu si figurat e tjera të kësaj liste, jeta dhe kontributet e tij nuk janë pa polemika. Sot disa nga idetë e tij, si kompleksi i Edipit, janë të njohura për një pjesë të madhe të njerëzimit.
Jozef Stalin
Pasardhësi i Leninit si figura kryesore e Bashkimit Sovjetik luajti një rol udhëheqës në ngjarjet politike dhe ushtarake të gjysmës së parë të shekullit të 20-të. Stalini vdiq më 5 mars 1953, me sa duket nga një atak i shkaktuar nga tensioni i lartë i gjakut.
Marie Curie
Curie është shkencëtarja më e njohur në kulturën popullore, falë rigjallërimit të zbulimeve të saj në dekadat e fundit. Ajo ishte personi i parë që mori dy çmime të ndryshme Nobel, një për fizikën (për kontributin e saj në fushën e rrezatimit) dhe një tjetër për kiminë (për studimet e saj mbi radiumin dhe poloniumin). Curie vdiq nga anemia aplastike në moshën 66 vjeçare në Francë.
Martin Luther King
Aktivist për të drejtat civile të afro-amerikanëve në Shtetet e Bashkuara, punë e cila i dha çmimin Nobel për Paqe në vitin 1964. Ai i kombinoi këto aktivitete me shërbimin e tij si pastor i kishës Baptiste. Martin Luther King u vra në Memphis në vitin 1968, në një nga atentatet më të publikuara në historinë e vendit. Trashëgimia e tij ndihet edhe sot e kësaj dite.
Napoleon Bonaparti
I konsideruar si një nga strategët më të mëdhenj ushtarakë të epokës moderne, Napoleon Bonaparti luajti një rol vendimtar në riorganizimin politiko-administrativ të Evropës në fillim të shekullit të nëntëmbëdhjetë. Ai u shpall perandor i francezëve dhe mbret i Italisë. Vdiq në maj 1821.
Martin Luteri
Së bashku me Kalvinin, Luteri është figura më përfaqësuese e Reformacionit Protestant dhe nuk mund të mungonte në asnjë listë të figurave më të rëndësishme historike. Revolucioni i tyre njihet sot si skizma luterane, e cila e ndau përgjithmonë kishën në dy gjysma. Lindi në 1483 dhe vdiq në 1546.
Uilliam Shekspir
I konsideruar si shkrimtari më i rëndësishëm në gjuhën angleze, Shekspiri është autor i veprave që sot janë emblematike të kulturës popullore: Romeo dhe Zhuljeta, Hamleti, Makbethi dhe Otello janë vetëm disa prej tyre. Gjatë jetës së tij ai arriti famë të madhe, edhe pse jo aq sa ajo që mori pas vdekjes. Të jesh apo të mos jesh, kjo është çështja jehon në daullet e veshëve të të gjithë adhuruesve të tij.
Bota.al